વૈષ્ણો દેવી માતાના દર્શને જતાં આ ગુફામાંથી પસાર થયા બાદ કહેવાય છે કે મનુષ્યદેહે જન્મજન્માંતરનું ચક્ર થઈ જાય છે ખત્મ… એકવાર તો જીવનમાં જરૂરથી દર્શન કરવા જેવા છે…
માતા વૈષ્ણો દેવીનો મહિમા છે, અપરંપાર… લોકોએ જીવનમાં એકવાર તો માતા શેરાવાલીના દરબારમાં દર્શન કરવા જવાનું સૌભાગ્ય જરૂર લેવું જોઈએ… હિન્દુ માન્યતા મુજબ વૈષ્ણો દેવી મંદિર, ભારતના જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં વૈષ્ણો દેવીની ટેકરી પર સ્થિત આધ્ય શક્તિને સમર્પિત એવું પવિત્ર હિન્દુ મંદિરોમાંનું એક છે. આ ધાર્મિક સ્થળે સ્થિત દેવી વૈષ્ણો દેવીને સામાન્ય રીતે માતા રાની અને વૈષ્ણવી તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
આ મંદિર જમ્મુ-કાશ્મીર રાજ્યના જમ્મુ જિલ્લામાં કટરા નગર નજીક સ્થિત છે. તેને ઉત્તર ભારતમાં એક સૌથી આદરણીય પવિત્ર સ્થાન માનવામાં આવે છે. આ મંદિર કટરાથી આશરે ૧૨ કિલોમીટર એટલે કે ૭.૪૫ માઇલ દૂર આવેલ છે અને ૫૨,૦૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ પર સ્થિત છે. દર વર્ષે, લાખો યાત્રાળુઓ આ મંદિરની મુલાકાત લે છે અને તે તિરૂમલા વેંકટેશ્વર મંદિર પછી ભારતનું બીજું એવું સૌથી વધુ યાત્રાળુઓ આવતા હોય તેવું તીર્થ સ્થળ છે.
આ મંદિરનું સંચાલન શ્રી માતા વૈષ્ણો દેવી તીર્થ મંડળ નામના ટ્રસ્ટ દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ યાત્રાધામ સુધી પહોંચવા માટે તાજેતરમાં ઉધમપુરથી કટરા સુધીની રેલવે જોડાણ બનાવવામાં આવ્યું છે. માતા વૈષ્ણો દેવીનું યાત્રાધામ હિન્દુઓનું એક મુખ્ય તીર્થસ્થાન છે, જ્યાં ભારત અને વિશ્વભરમાંથી આખું વર્ષ લાખો ભક્તો દર્શન કરવા આવે છે. માતા વૈષ્ણો દેવી વિશે ઘણી દંતકથાઓ પ્રવર્તે છે. એક પ્રખ્યાત પ્રાચીન માન્યતા અનુસાર, માતા વૈષ્ણોના સર્વોચ્ચ ભક્ત શ્રીધરની ભક્તિથી પ્રસન્ન થઈને માતાએ તેમની લાજ રાખી અને વિશ્વને તેના અસ્તિત્વનો પુરાવો આપ્યો હતો.
પૌરાણિક કથા અનુસાર જાણો શું છે, માતા વૈષ્ણો દેવીની પ્રાગટ્ય કથા…
હિન્દુ મહાકાવ્ય મુજબ, માતા વૈષ્ણો દેવીનો જન્મ ભારતના દક્ષિણમાં રત્નાકર સાગરમાં થયો હતો. તેના કહેવા મુજબ માતાપિતા લાંબા સમયથી નિઃસંતાન હતા. દિવ્ય છોકરીના જન્મની એક રાત પહેલા, રત્નાકરે વ્રત લીધું હતું કે છોકરી જે ઇચ્છશે, તેઓ તેની ઇચ્છા પ્રમાણે તેમને કરવા દેશે તેમના રસ્તામાં ક્યારેય આડા નહીં આવે. માતા વૈષ્ણો દેવીને નાનપણમાં ત્રિકુટા નામથી બોલાવવામાં આવતું હતું. ભગવાન વિષ્ણુના કુળમાંથી જન્મેલા હોવાથી તે પાછળથી વૈષ્ણવી કહેવાયા.
જ્યારે ત્રિકુટા નવ વર્ષની હતી, ત્યારે તેણે તેના પિતાને દરિયા કિનારે તપસ્યા કરવાની પરવાનગી માંગી. ત્રિકુટાએ રામના રૂપમાં ભગવાન વિષ્ણુને પ્રાર્થના કરી હતી. સીતાની શોધ કરતી વખતે શ્રી રામ તેમની સેના સાથે જ્યારે કિનારે પહોંચ્યા. તેની નજર ધ્યાન મગ્ન થયેલી આ દૈવીય સ્વરૂપા છોકરી પર પડી. ત્રિકુટા શ્રી રામને કહ્યું હતું છે કે તેમણે તેમને તેમના પતિ તરીકે મનોમન સ્વીકાર્યા છે. શ્રી રામ તેમને ઉત્તર આપતાં કહે છે કે તેમણે આ અવતારમાં એકપત્નીત્વનું પ્રણ લીધું છે. દેવી સીતા પ્રત્યે વફાદાર રહેવાનું વચન આપ્યું છે. તેથી આ ભવે એમની સાથે લગ્ન સંબંધે બંધાવવું શક્ય નથી. પરંતુ ભગવાનને તેમને ખાતરી આપી હતી કે કળિયુગમાં કલ્કીની સ્વરૂપે તેઓ પ્રગટ થશે અને ત્યારે તેમની સાથે લગ્ન કરશે.
તે દરમિયાન, શ્રી રામે ઉત્તર ભારતમાં માનિક ટેકરીઓની ત્રિકુટા પર્વતીય શ્રુંખલામાં સ્થિત ગુફામાં ત્રિકુટાને ધ્યાન ધરવા કહ્યું, માતાએ રાવણ સામે શ્રી રામની યુદ્ધમાં જીત થાય એ હેતુ ‘નવરાત્રી’નું વ્રત ઉજવવાનું નક્કી કર્યું. તેથી, ઉપરોક્ત સંદર્ભમાં લોકો નવરાત્રીના નવ દિવસ દરમિયાન રામાયણનો પાઠ કરે છે. શ્રી રામે વચન આપ્યું હતું કે આખું વિશ્વ માતા વૈષ્ણો દેવીની સ્તુતિ કરશે. તેઓ માતા ત્રિકુટા વૈષ્ણો દેવી તરીકે જગતભરમાં પ્રખ્યાત થશે અને કાયમ માટે અમર રહેશે.
ભક્ત શ્રીધરની રાખી હતી લાજ…
સમય જતાં, માતા દેવી વિશેની ઘણી અન્ય કથાઓ પણ ઉભરી આવી છે. શ્રીધરની આવી જ એક વાર્તા છે. એક સમયે શ્રીધર મા વૈષ્ણો દેવીના પ્રખર ભક્ત હતા. તે હાલના કટરા શહેરથી ૨ કિમી દૂર હંસલી ગામમાં રહેતા હતા. એકવાર માતામાં તેમને મોહક યુવતી સ્વરૂપે દેખા દીધા. યુવતીએ તે વિનમ્ર પંડિતને ‘ભંડાર’ (સાધુઓ અને ભક્તો માટેનો જમણવાર સાથેનો તહેવાર) ગોઠવવા કહ્યું. પંડિતે વાત સ્વીકારી અને આખા ગામ અને નજીકના સ્થળોએ રહેતા લોકોને આમંત્રણ આપવા ગયા હતા.
હવે થયું એવું કે તેમણે સ્વાર્થી અને દુષ્ટ રાક્ષસ ‘ભૈરવ નાથ’ને પણ આમંત્રણ આપ્યું. ભૈરવ નાથે શ્રીધરને પૂછ્યું કે તેઓ કેવી અપેક્ષાઓ પૂરી કરવાની યોજના ધરાવે છે. તેમણે શ્રીધરને નિષ્ફળતાની સ્થિતિમાં થતા ખરાબ પરિણામોની યાદ અપાવી. પંડિતજી ચિંતામાં ડૂબી જતાં, દૈવી યુવતી સ્વરૂપે ફરી તેમની સામે પ્રગટ થયાં અને નિરાશ ન થવાનું કહ્યું, બધી ગોઠવણ થઈ ગઈ છે. તેમણે કહ્યું કે ૩૬૦થી વધુ શ્રદ્ધાળુઓને નાની ઝૂંપડીઓમાં સમાવી શકાય છે. તેમના જણાવ્યા મુજબ ભંડારા ખાતે વધારાની ખાણીપીણી અને બેસવાની વ્યવસ્થા સાથે સુગમ કાર્યક્રમ યોજાઈ ગયો છે. આખો પ્રસંગ સાંગોપાંગ સંપન્ન થઈ ગયો અને ભક્તનો મનોરથ માતાની કૃપાથી પૂર્ણ થયો હતો.
આ જોઈને ભૈરવ નાથે કબૂલ્યું હતું કે આ દેવીય સ્વરૂપા પાસે અલૌકિક શક્તિ છે અને તેણે આગળની પરીક્ષા લેવાનું નક્કી કર્યું. તેમણે તે દૈવી યુવતીને ત્રિકુટા પર્વતો પર શોધવા જવાનું નક્કી કર્યું. નવ મહિના સુધી ભૈરવ નાથે રહસ્યમય છોકરીની શોધ ચાલુ રાખી, જેને તે માતા દેવીનો અવતાર માનતો હતો. ભૈરવથી દૂર ભાગતાં તે દેવીએ પૃથ્વી પર એક તીર ચલાવ્યું, જેમાંથી પાણી ફૂટી ગયું. આજે આ નદી ‘બાણગાંગા’ તરીકે ઓળખાય છે.
એવું માનવામાં આવે છે કે ‘બાણગંગા’માં સ્નાન કરવાથી, માતા દેવીમાં આસ્થા કરનારા લોકોના બધા પાપ ધોવાઈ જાય છે. ચરણ પાદુકા તરીકે ઓળખાતી નદીના કાંઠે માતા દેવીના પગલાઓ છે, જે આજના સમયે પણ અસ્તિત્વમાં છે. તેના દર્શન કરી શકાય છે.
આ પછી, વૈષ્ણો દેવીએ ગર્ભજૂનમાં અધાવકરી પાસે આશ્રય લીધો, જ્યાં તેમણે નવ મહિના સુધી ધ્યાન કર્યું અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાન અને અલૌકિક શક્તિઓ મેળવી. જ્યારે ભૈરવએ તેમને શોધી લીધાં ત્યારે તેમની ધ્યાનાવસ્થા તૂટી પડી. જ્યારે ભૈરવએ તેમને મારવાનો પ્રયત્ન કર્યો ત્યારે વૈષ્ણો દેવીને મહા કાલીનું સ્વરૂપ લેવાની ફરજ પડી. દરબારમાં પવિત્ર ગુફાના પ્રવેશદ્વાર પર માતા દેવી દેખાયા. દેવીએ પોતાની આગવી શક્તિથી ભૈરવનો શિરચ્છેદ કર્યો કે તેની ખોપરી પવિત્ર ગુફાથી અઢી કિમી દૂર ભૈરવ ખીણ નામના સ્થળે જઈને પડી.
ભૈરવે મરતી વખતે માફી માંગી. દેવી જાણતા હતા કે તેમના પર હુમલો કરવા પાછળ ભૈરવનો મુખ્ય ઉદ્દેશ મુક્તિ પ્રાપ્ત કરવાનો હતો. તેમણે ભૈરવને પુનર્જન્મના ચક્રમાંથી મુક્ત કર્યા અને એટલું જ નહીં, પરંતુ તેમને એક વરદાન પણ આપ્યું કે ભક્ત દ્વારા તીર્થયાત્રા પૂર્ણ થાય તે માટે, માતા દેવીના દર્શન કર્યા પછી તે પવિત્ર ગુફાની મુલાકાત લેશે તે જરૂરી રહેશે. નજીકમાં જ આવેલ ભૈરવ નાથના મંદિરની પણ મુલાકાત લેવી જરૂરી છે. તો જ એવું માનવામાં આવે છે કે વૈષ્ણો દેવી દર્શનની યાત્રા પૂર્ણ થાય છે.
એ દરમિયાન, વૈષ્ણો દેવીએ ત્રણ શરીરવાળું માથું ધરાવતા ખડકનું આકાર ધારણ કર્યું અને કાયમ માટે ધ્યાનમગ્ય થઈ ત્યાં જ સ્થાપન કર્યું. તે દરમિયાન પંડિત શ્રીધર અધીરા બન્યા. તેઓ તે જ રીતે ત્રિકુટા પર્વત તરફ ગયા, જે તેમણે સ્વપ્નમાં જોયું હતું. આખરે તેઓ ગુફાના પ્રવેશદ્વાર પર પહોંચી ગયા. તેમણે ઘણી વિધિઓ દ્વારા ‘શરીર’ની પૂજાને તેમનો નિત્યક્રમ બનાવ્યો. તેમની પૂજાથી દેવી પ્રસન્ન થઈ. તેણીએ તેને પ્રગટ કરી અને આશીર્વાદ આપ્યા. ત્યારબાદથી શ્રીધર અને તેના વંશજો માતા વૈષ્ણો દેવીની ઉપાસના કરી રહ્યા છે.
પર્વતોવાલી માતા વૈષ્ણો દેવીની યાત્રા છે અઘરી કરવા પડે છે કપરાં ચઢાણ…
મા વૈષ્ણો દેવીની યાત્રા કટરાથી શરૂ થાય છે. મોટાભાગના મુસાફરો અહીં આરામ કરીને તેમની યાત્રા શરૂ કરે છે. માતાના દર્શન માટે યાત્રાળુઓની ઉપર ચઢવાની પ્રક્રિયા રાતભર ચાલુ રહે છે. તે કટરામાંથી જ માતાની મુલાકાત માટે એક મફત ‘ટ્રાવેલ સ્લિપ’ મેળવે છે.
આ સ્લિપ લીધા પછી જ તમે કટરાથી મા વૈષ્ણોના દરબાર સુધી ચઢાણ કરી શકશો. આ સ્લિપ લીધાના ત્રણ કલાક પછી, તમારે ચઢતાં પહેલા ‘બાણ ગંગા’ ચેક પોઇન્ટમાં પ્રવેશ કરવો પડશે અને ત્યાંના સામાનની તપાસ કર્યા પછી જ તમે ફરીથી ચઢાણ શરૂ કરી શકો છો. જો તમે મુસાફરીની કાપલી લીધા પછી ૬ કલાક બાદ ચેક પોસ્ટ પર એન્ટ્રી ન કરો તો તમારી મુસાફરી કાપલી રદ થઈ જાય છે. તેથી, પ્રવાસ શરૂ કરતી વખતે યોગ્ય સમયે તમારી મુસાફરી કાપલી લેવી અનુકૂળ રહે છે.
આખી મુસાફરી દરમ્યાન તે સ્થળે તાજો અને આરોગ્યપ્રદ ખોરાક મળી રહે છે. આ મુશ્કેલ ચઢાણમાં, તમે થોડો આરામ કરી શકો છો અને ચા, કોફી પી શકો છો અને તે જ ઉત્સાહથી ફરીથી તમારી મુસાફરી શરૂ કરી શકો છો. કટરા અને ભવન સુધી ચડતા ઘણા સ્થળોએ ‘ક્લોક રૂમ’ સુવિધા પણ ઉપલબ્ધ છે, જેમાં મુસાફરો સરળતાથી પોતાનો સામાન નિશ્ચિત ફી પર રાખીને ચડી શકે છે.
કટરા સમુદ્ર સપાટીથી ૨૫૦૦ ફુટ ઉપર છે. આ તે છેલ્લું સ્થાન છે જ્યાં તમે પરિવહનના નવીનતમ મોડ્સ (ચોપર્સ સિવાય) સાથે પહોંચી શકો છો. કટરાથી ૧૪ કિ.મી.ની સીધી ચડાઈ પર એક મંદિરની ઇમારત દેખાશે જે માતા વૈષ્ણો દેવીના મંદિરો પૈકીની એક પવિત્ર ગુફા છે. આ સ્થળેથી ૩ કિમી દૂર એક ‘ભૈરવનાથનું મંદિર’ છે. જેમાંથી ભૈરવનાથ મંદિરમાં ચડવા માટે ભાડા પર ટટૂ, પાલખી અને ઘોડાની સુવિધા પણ ઉપલબ્ધ છે.
ટૂંક સમયમાં અને સરળતાથી માતા દર્શને જવા ઇચ્છતા મુસાફરો હેલિકોપ્ટરની સુવિધા પણ મેળવી શકે છે. આશરે ૭૦૦થી ૧૦૦૦ રૂપિયા ખર્ચ કર્યા પછી, મુલાકાતીઓ હેલીકોપ્ટર દ્વારા કટરાથી ‘સંઘીચટ’ (ભૈરવનાથ મંદિરથી થોડા કિલોમીટર) પહોંચી શકે છે. આજકાલ અર્ધકુઆનરીથી ભવન ચડવા માટે બેટરી કાર પણ ગોઠવવામાં કરવામાં આવી છે, જે એક સાથે લગભગ ૫ થી ૬ મુસાફરોને બેસાડી શકે છે. કેટલાક ભક્તો માતાની ગુફાની મુલાકાત માટે પગપાળા સરળતાથી ચડી જાય છે અને કેટલાક મુશ્કેલીઓ પડતી હોવાથી તેમની યાત્રા સરળ બનાવવા માટે કેટલાક લોકો સેડાન, ઘોડો અથવા લાકડાની પાલખી ભાડે રાખે છે.
નાના બાળકોને ઉંચકીને ઉપર પર લઈ જવા માટે, તમે ભાડા પર સ્થાનિક લોકોને બુક કરાવી શકો છો જે નિશ્ચિત ફી માટે તમારા બાળકોને પીઠ પર ઉંચકીને સુરક્ષિત રીતે લઈ જાય છે. એક વ્યક્તિ માટે કટરાથી ભવન (મા વૈષ્ણો દેવીની પવિત્ર ગુફા) પર ચડવા માટે પાલક, પિટ્ટુ અથવા ઘોડાની કિંમત ૨૫૦ થી ૧૦૦૦ રૂપિયા સુધીની હોય છે. આ સિવાય, તમારે નાના બાળકો અથવા વધુ વજનવાળા વ્યક્તિ સાથે બેસવા માટે વધારાની ફી ચૂકવવી પડશે.
ભૈરવનાથ મંદિર સહિત આસપાસ છે અનેક દર્શનીય સ્થળ
એવું માનવામાં આવે છે કે જ્યાં મા વૈષ્ણો દેવીએ ભૈરવનાથનો વધ કર્યો હતો તે સ્થાન ‘ભવન’ તરીકે પ્રખ્યાત છે. આ સ્થાન પરની દેવી કાલી (જમણી), સરસ્વતી (ડાબી બાજુ) અને લક્ષ્મી (મધ્યમ) પિંડીના રૂપમાં ગુફામાં સમાવિષ્ટ છે, આ ત્રણેય શરીરના આ સંયુક્ત સ્વરૂપને વૈષ્ણો દેવીનું સ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે.
લોકપ્રિય માન્યતા મુજબ, ભૈરવનાથની હત્યા કર્યા પછી ભવ્ય ભવનથી અઢી કિમી દૂર જે સ્થાન પર તેનું શીશ પડ્યું હતું, તે સ્થાન આજે ‘ભૈરોનાથનું મંદિર’ તરીકે ઓળખાય છે. એવું કહેવામાં આવે છે કે તેનો વધ થયા પછી, ભૈરવનાથે તેની ભૂલથી પસ્તાવો કર્યો અને દેવી પાસેથી ક્ષમાની વિનંતી કરી. માન્યતા પ્રમાણે વૈષ્ણો દેવીએ ભૈરવનાથને એમ કહીને વરદાન આપ્યું કે ” જ્યાં સુધી મારા દર્શન પછી જે કોઈ ભક્ત તમારી મુલાકાત લેશે નહીં તો મારા દર્શન સંપૂર્ણ નહીં ગણાશે.” આ મંદિર વૈષ્ણો દેવી મંદિર નજીક આવેલું છે. તેથી બંનેના એક પછી એક દર્શન કરવાનો મહિમા અધિક છે.
કટરા અને જમ્મુ નજીક ઘણા મનોહર સ્થળો અને હિલ સ્ટેશન છે, જ્યાં તમે જમ્મુના ઠંડા પ્રદેશનો આનંદ લઈ શકો છો. અમર મહેલ, બહુ કિલ્લો, માનસર તળાવ, રઘુનાથ મંદિર, વગેરે જમ્મુમાં જોવાલાયક સ્થળો છે. ‘પટની ટોપ’ જમ્મુથી લગભગ ૧૧૨ કિમીના અંતરે એક પ્રખ્યાત હિલ સ્ટેશન છે. શિયાળામાં તમે અહીં બરફ પાટ જામી ગયેલ હોય છે તેનો આનંદ પણ લઇ શકો છો. કટરા, શિવ ખોરી, ઝજ્જર કોટલી, સનાસર, બાબા ધનસર, મંતલાઈ, કુડ, બટોટ વગેરે પાસે ઘણા મનોહર સ્થળો છે.
અમારી દરેક પોસ્ટ સૌથી પહેલા વાંચવા નીચેની પ્રોસેસ ફક્ત એકજ વાર કરવાની રહેશે.
વધુ રસપ્રદ માહિતી અને નવી પોસ્ટ વાંચવા માટે ડાબી તરફ સ્વાઇપ કરો.
આપણી માતૃભાષા 21મી સદીમાં પણ જીવંત રહે અને નવી પેઢીને એનો લાભ મળે એ માટે અમે રોજ નવી સ્ટોરી, રસપ્રદ લેખો, ઉપયોગી માહિતી, લાઈફ ઇઝી ટિપ્સ, નવી નવી વાનગીઓની વણઝાર તમારા ફેસબુકમાં લાવવા કટિબદ્ધ છીએ !
– તમારો જેંતીલાલ
