સોનાનું પીંજર – અનેક સુખ અને સુવિધા છે તેની પાસે પણ તેની સખીને જોઇને તેને યાદ આવી ગયું બાળપણ…

ટ્રેન ધીમી પડી માંડવગઢ આવી ગયું હતું. સુધાએ નીચે ઉતરવા માટે તૈયારી કરી. સતત પાંચ કલાકની મુસાફરીએ તે થોડી થાકી પણ ગઇ હતી. બેગ હાથમાં લઇ લીધી. પર્સ ખભે ભરાવી લીધું. એણે બારી માંથી જોયું : ઉંચા ઉંચા ડુંગરો, ડુંગર ઉપર પથરાયેલા હારબંધ વૃક્ષો, ડુંગર ઉપર દેખાતા એક-બે મંદિરો, ફરકતી ધજાઓ, ડુંગર ઉપરથી નીચે આવતી પગદંડીઓ. આથમતા સૂર્યપ્રકાશમાં સઘળું સુધા દેખાતું હતું ! અદ્દભૂત હતું !


આ રમણીય પરિસરને જોવામાં તલ્લીન થઇ હતી. ત્યાં જ હળવા ધક્કા સાથે ટ્રેન ઉભી રહી.. માંડવગઢની રમણીય સૃષ્ટિ માંથી સુધા બહાર ખેંચાઇ તે ઉભી થઇ. સામે પાંચ પાંચ કલાકથી બેઠેલ એક યુવતી કુ.નતાશા ગુપ્તા સાથે ઠીક ઠીક પરિચય થયો હતો. રસ્તો ખૂટી ગયો હતો. વાત વાતોમાં ! અને દોસ્તીની નૂતન કૂંપળ પણ ફૂટી હતી. સુધા ‘થેન્ક્યુ વેરી મચ ગુડ બાય નતાશા’ કહી સ્મિત કરીને નીચે ઉતરી ગઇ ટ્રેન ઉપડી. પાંચ પંદર રડ્યા ખડ્યા મુસાફરો જ ઉતર્યા હોય એવું લાગ્યું. સ્ટેશન બહાર ટાંગાવાળા ઉભા હતા. ‘ચલીયે બહનજી, કહાં લે ચલુ’ વોટર પાર્કસ, ઝૂ, કોઇ હોટેલ યા ફિર સરકીટ હાઉસ ?’ ‘નહીં આપકા શુક્રિયા કહી’ કહેતી સુધાએ આમતેમ જોયું. આમ તો નંદિની સાથે વાતચીત થઇ ગઇ હતી. નંદિનીએ પત્રમાં લખેલું હતું. હું ગાડી મોકલીશ. શોફર સ્ટેશને લેવા આવશે.


સુધાએ આમતેમ જોયું. એક ટાટાસુમો કાર ઉભી હતી. નેમ પ્લેટ પર ‘સ્ટેટ સિમ્બોલ’ પણ હતું. સુધા ઓળખી ગઇ. નંદિનીના પત્રો આવતા તે કાગળ ઉપર આવું જ સિમ્બોલ છપાયેલું આવતું. તે એ તરફ ગઇ. એક આધેડ લાગતો માણસ ત્યાં ઉભો હતો. ‘આપ હમારે પેલેસ કે મહેમાન’ એ આગળ આવીને ઝૂકીને બોલ્યો : ‘સુધા બહેનજી ?’ ‘હા’ ‘બા સાહિબાને બતાયા થા. આપકો લેને કે લિયે હી આયા હું. ‘આઇયે’ કહી એણે વચલો દરવાજો ખોલ્યો. સુધા ગાડીમાં બેસી ગઇ. માંડવગઢ, રેલ્વે સ્ટેશનથી ત્રણેક માઇલ દૂર હતું…અલબત્ત, પંદર વીસ મિનિટમાં તેઓ પેલેસનાં દરવાજે પહોંચી ગયા.

દરવાજે બે ગાર્ડ ઉભા હતા. ગાડી આવી કે તેઓ ઉભા થઇ ગયા. ગાડી આગળ ચાલી. દસ મિનિટમાં તેઓ પેલેસનાં અંદરનાં દરવાજે આવીને ઉભા. ગાડી ઉભી રહી. ‘આઇયે બહેનજી…’ ડ્રાઇવરે નીચે ઉતરીને દરવાજો ખોલ્યો. સુધા નીચે ઉતરી. ગેટ ઉપર બે સંત્રી ભરી બંદૂકે ઉભા હતા. સુધાએ આશ્વર્ય લાગતું હતું. આટલી બધી કડક સુરક્ષા વ્યવસ્થા? ! નંદિની ખરેખર અઢળક સુખના દરિયામાં મ્હાલતી હતી. ક્યાં એ નંદિની અને ક્યાં અત્યારનું વાતાવરણ. સુધા ભૂતકાળમાં ડૂબી ગઇ.


રાજગઢની વસ્તી ઠીક ઠીક કહી શકાય એવી હતી. પોલિટીકલ એજન્સી વખતે રાજગઢનો ગિરાસ હતો. નંદિનીનાં દાદાની ખુરશી ગોરા અમલદાર સાથે જ પડતીલ અને એ વખતે નંદિનીનાં દાદાની જાહોજલાલી હતી. પણ એના દાદાનું અવસાન થયું. અને એ જ વેળા દેશમાં સ્વરાજ આવ્યું નંદિનીનાં પિતાજીના મોટાભાઇ મોટાબાપુ પહેલેથી તો…અમસ્તા દાદાના કહ્યામાં નહોતા. એમાં દાદા બાપુનું અવસાન થયું. પછી તો…કંઇ કહેવાનું બાકી ન રહ્યું. બાપદાદાની જમીન વેચી મારી. આડા ધંધા, અવળી ભાઇબંધી પૈસો ખવાતો ગયો, ખોવાઇ ગયો. મિલકત લૂંટાતી રહી. વેચાતી રહી..! અને આ બધું જ હારી બેઠા. મુંબઇનાં વેપારીઓએ ગઢ વેચાતો લઇ લીધો.

નંદિનીના પિતાજીને બહાર નીકળી જવું પડ્યું. એક વખત જયાં નોકરો ચાકરોની હા જી હા સંભળાતી, ગોરા અમલદારોની મોટરગાડીઓની ધમધમાત હતી. આટલા પંથકની રૈયતની હરફર હતી એ ગઢ સૂનો તો પડી ગયો પણ એ પાડીને વેપારીઓએ ગોડાઉન કરી નાખ્યું. છેવાડાનાં ઘરનું મકાન ભાડે રાખી, સૂર્યદેવસિંહે હાથબાવડા ઉપર રહી સહી પાંચ વિઘા જમીનની કટકી ઉપર ખેતી કરી. નંદિની, યુવરાજ અને વિરેન્દ્ર ત્રણ સંતાનનોને સંસ્કારનું ભાથુ આપ્યું. પણ સતત અભાવોમાં ઉછેરતું જીવન ગરીબીમાં ગુજરતી જિંદગી.


છતાં પણ નંદિનીને તેનું લેશ પણ દુ:ખ ન હતું. એ અજીબ છોકરી હતી. અલ્લડ હતી,બોલ્ડ હતી, બોલકણી હતી, અને વિશેષ તો નખરાળી હતી. જે સમાજમાં કુંવારી ઉંમરની છોકરીઓને ‘રજવાડી શિસ્ત’ માં રહેવાનું હોય એ શિસ્તનાં બુરખાને તો નંદિનીએ ક્યાંય ફગાવી દીધો હતો. એ હસતી કૂદતી, નાંચતી, ગાતી કોયલ હતી.

‘વાની મારી કોયલ’ સુધા એને કહેતી : ‘જેવા લગન થયા કે ઘરચોળામાં સંતાઇને ઓઝલનાં ઓરડે પૂરાઇ જવાનું છે તારે ! આ બધી છોકરમત સોંસરવી નીકળવાની છે તારી પછી બધી ખુશી યાદ આવશે. એના કરતા થોડી ગંભીર બનતા શીખ. જિંદગીની વાસ્તવિકતા સમજ. પેલો તને પૂરીને મર્યાદાનું તાળુ મારી દેશે ત્યારે આ બધી ખુશીઓ લૂંટાઇ જશે.’ ‘હું એવા વરને પસંદ નહીં કરું સુધા, મારે માન મરતબો પૈસા પાર્ટી મિલ્કત ફિલ્કત સોના-ચાંદીની ખેવના નથી. એ બધું અમારેય હતું. પણ એ તો બધુ તો હાથના મેલ જેવું. જેવું જળમાં બોળો કે ઓગળીને ચાલ્યું જાય.’ ‘ઓહો ! તો તું કેવા વરને પસંદ કરીશ ?’

‘જેની પાસે પૈસો ભલે ન હોય, પ્રેમ હોય ! ગરીબી ભલે હોય પણ ગંભીરતા ન હોય. સમૃધ્ધિ ભલે ન હોય, પણ એની આંખોમાં સુખના સપના હોય. એ ભલે બે ટંક ખાલી બાજરાના રોટલાને છાશ ખવડાવે એવો હોય પણ મારા સુખે અને મારા દુ:ખે દુ:ખી થાય એવો હોય.. હું એવા છોકરાને પસંદ કરીશ.


પરંતુ ‘માંડવગઢ સ્ટેટ’ ના રાજકુંવરનું માંગુ આવ્યું ને સૂર્યદેવસિંહે તરતો તરત વધાવી લીધું. ઇન્દ્રવિજયસિંહ માત્ર એકવાર રાજગઢ આવેલો પણ શું સાયબી હતી? ગામમાં મોટર ગાડીઓની લંગાર લાગી ગયેલી. નંદિની અને ઇન્દ્રવિજય માત્ર બે પાંચ મિનિટ મળ્યા ન મળ્યાને નંદિનીના શ્રીફળ રૂપિયોને માથે એના નામની ચૂંદડી ઓઢાઇ ગઇ !

કોલેજ કરતી વખતની બહેનપણીઓ તો ઇન્દ્રવિજયનો રૂઆબ જોઇને ઠરી જ ગયેલી. માંડવગઢ સ્ટેટ હતું ! રજવાડું હતું… બસ ! ત્રણ મહિનામાં તો નંદિની પાનેતર ઓઢીને માંડવગઢની મહારાણીય બની ગઇ. આઠ આઠ વરસોના વહાણા વાઇ ગયા.

પહેલા પત્રો આવતા પછી તો, સુધાનાય મેરેજ થઇ ગયા. પત્રો લખાતા બંધ થયાને પછી આવતાય બંધ થયા. આજે આઠ વરસે… સુધાના પતિનું પોસ્ટીંગ ઇન્દોર થયું હતું અને સુધા આજે ઇન્દોર જઇ રહી હતી. વચ્ચે માંડવગઢ આવતું હતું. સુધાએ પત્રમાં લખ્યું. સામે છેડેથી જવાબેય આવ્યો અને આજે ‘તેની વિચારધારા તૂટી.’ આઇયે બહેનજી… બે સ્ત્રીઓ બહાર આવી. સુધાએ કહ્યું : ‘મુજે નંદિની’

‘આઇયે’ તે સ્ત્રીઓ તેને હોલમાં લઇ ગઇ. સુધાને બેસાડી. સુધાએ દીવાલ પર નજર માંડી. જૂના તૈલીચિત્રો, રાજવીઓની મઢેલી તસ્વીરો, ઢાલ, તાલવાર, હરણના શિંગ… પ્રાણીઓના મહોરા, બિંબ, ચાકળા, તોરણ.. મઢાયેલું ટીંગાયેલું હતું. સુધા બધું જોતી રહી. સામેના ખંડના બારણા ખૂલ્યા. સુધાએ ખૂલેલા બારણા તરફ જોયું ત્યાં એક બીજો મોટો ખંડ હતો. ત્યાંથી એક સ્ત્રી આવી તે યુવાન હતી. આવીને મીઠા અવાજે કહ્યું: ‘બા સાહેબ અભી અભી આ રહે હૈ. લો પાની.’


તાસકામાં ચાંદીનાં પ્યાલામાં પાણી ભર્યુ હતું. સુધાએ તે પીધું. પ્યાલો પાછો આપ્યો કે તે સ્ત્રી ટહુકી : ‘આઇયે યહાં આ જાઇએ’ સુધા ઉભી થઇ અને અંદરના ખંડમાં ગઇ. ત્યાં તેને બેસાડવામાં આવી. અહીંનો દેખાવ ભિન્ન હતો. મોટા મોટા ચાર દર્પણ હતા. સ્ત્રીઓના ચિત્રો હતા. કુદરતી દ્રશ્યો હતા. કાળા સિસમની લાકડાની ફ્રેમમાં મઢીને આ બધા ચિત્રો દોર્યા હતા. એ સ્ત્રી ચાલી ગઇ. શૂન્યાવકાશ સજાર્યો. સુધાને થયુ કે બાસાહેબ ક્યારે આવશે ?!

બરાબર વીસ મિનિટ પછી હવાની એક લ્હેરખી સુગંધોની પીંછી ફેરવી ગઇ. ઝાંઝરનાં આછા ઝણકાર સંભળાયા. સુધાએ વિહવળ થઇને જોયું. તો, એક રાજકારણીના પોશાકમાં, ઠાઠમાં નંદિની આવી. એક મંદ સ્મિત કરીને ‘નમસ્તે’ બે હાથ જોડીને પછી સામે બેઠી સુધા તેને તાકી જ રહી. તેને તો હતું કે નંદિની હમણાં જ તેની પહેલાની ટેવ મુજબ દોડી આવીને એક-બે થપાટ મારી લેશે, ચીટીયા ભરી જશે. અને પછી બાથ ભરી જતી બોલશે : ‘ આ આઠ વરસે તને નંદુડી યાદ આવી ? અત્યાર લગી ક્યાં મૂઇ ‘તી ? પણ તેને બદલે ‘પાણી પીધું ? એણે હળવા અવાજે પૂછ્યું. ‘હા’ સુધાએ એકાક્ષરી જવાબ વળ્યો. ‘પત્ર મળી ગયો હતો ?’


‘હા. એટલે જ અહીં સુધી આવી શકાયું ! સુધા ‘અહીં સુધી’ ભાર દઇને બોલી. હસી : મારા હસબન્ડ સેન્ટ્રલ ગવર્મેન્ટમાં છે. ગુજરાત માંથી અહીં ઇન્દોર પોસ્ટીંગ થયું છે. મારે જવાનું થયું. થયું કે લાવ, નંદિનીને મળતી જાંઉ..’ ‘સારું કર્યુ તમે આવ્યા..’ નંદિનીએ મંદ સ્મિત કર્યુ. અને અડખે પડખે ખડે પગે ઉભેલી દાસીઓ બહાર જતી રહી.

‘સુધાએ પૂછ્યું : સોરી, મે આપને તું કહીને બોલાવ્યા’ ‘વાંધો નહી. ડોન્ટ માઇન્ડ… આખરે તો તે જૂની ટેવ એમ કેમ જાય ? નંદિની હસી : ‘વેલ તબિયત કેમ છે ? બાળ બચ્ચા ?’ ‘તબિયત સારી છે. એક બેબી છે એક બાબો છે. હાલમાં તો એના પપ્પાની બદલી થઇ છે એટલે મારા સાસુ સસરા ભેગા રહે છે. વેલ, આપને.’ ‘એક દીકરો છે.’

‘ક્યાં છે ?’ સુધાની ઉત્સુક્તા વધી પડી; ‘મારે જોવો છે આપના’ ‘સોરી. એ અત્યારે નહીં મળી શકે. એ પ્લેહાઉસમાં હોય છે.’ ‘તો એના ડેડી? ઇન્દ્રવિજયસિંહ’ ‘અહીં સ્ત્રીઓએ પુરુષોને મળવાનો રિવાજ નથી.’ ‘સોરી ! સુધા અટકી ગઇ કે નંદિનીએ પૂછ્યું : ‘શું લેશો ? ચા-કોફી શરબત ?’ ‘ચા ચાલશે.’ સુધાએ કહ્યું : ‘તકલીફ’


‘ના ના એવી કોઇ વાત નથી.’ નંદિની હસી : તમારા માટે ચા બનાવવી એ તકલીફ કહેવાય ? તેણે બેલની સ્વિચ દબાવી. દાસી આવી નંદિનીએ ચા લાવવાનો હુકમ કર્યો. દાસી ગઇ. નંદિનીએ કહ્યું : ‘કેમ ચાલે છે ?’ ‘એકદમ સરસ’ સુધાએ કહ્યુ સારો પતિ મળ્યો છે. બે સંતાનો છે. ઘરનું ઘર છે. એક સ્કૂટર વસાવ્યું છે. બે ટાઇમનો રોટલો ભગવાન આપી રહે છે. આમ સુખી છીએ પણ તમારી, જેટલા નહી.’ ‘એ સારું છે.’ નંદિની અચાનક ઉભી થઇ. બારણા બંધ કર્યા ને સુધા પાસે આવીને બેસી પડી.

‘ઊંડો શ્વાસ લઇને બોલી : ‘તું સુખ કોને કહે છે સુધા ? આ ને સુખ કહે છે ? આ રજવાડી ઠાઠ, સંપત્તિ, મોટરકારના ઢગલા, નોકર, ચાકર સાયબી…આને તું સુખ સમજે છે ? ના, સુધા આ અસલી સુખ નથી. નકલી છે. જેમ ચળકાટ ઝાંખો થાય એમ દિવસે દિવસે આ સાયબી ય ઝાંખી થઇ જાય છે. તને તો ખબર છે કે મારે આ સુખ જોઇતુ નહોતું. મારે આની ઝંખના નહોતી. સુધુ, મારે આ ચાર દીવાલોમાં ચણાઇ જવું નહોતું.’
‘તો પછી તે તારા પિતાજીએ હા કેમ પાડી?’

રાજવી કુટુંબમાં દીકરીને પૂછવામાં નથી આવતું સુધા. એ તો પારેવડી છે. એને એક પગે અને એક પાંખે દોરો બાંધી દેવામાં આવે છે, એ ન તો ચાલી શકે, ન તો ઉડી શકે’ ‘તો પછી તારો સંસાર…તારા શમણાં.’


‘એ વહે છે બસ આમ જ’ કહેતા તેની આંખોમાં એક-બે અશ્રુ બિંદુ બહાર ટપકી પડ્યા. સુધાએ ‘અરે ગાંડી..’ કહી પોતાના રૂમાલથી એ આંસુને લૂછી નાખતા કહ્યું : ‘તમે બહુ ઢીલા પડી ગયા નંદિનીબા’ ‘શુ કામ મારી મશ્કરી કરે છે સુધા ? બસ એકવાર નંદુ કહીને બોલાવ’ ‘માત્ર નંદુ નહી, મારી નંદુ બસ ?’ એમ કહીને સુધાએ તેને હળવા આશ્લેષમાં લઇ લીધી. સુધા કલાક જેવું બેઠી. ‘હું સાડા આઠની ટ્રેનમાં ઇન્દોર પહોંચવા માગું છું’ સુધાએ. કહ્યું ‘ આ જ રોકાઇ જાને’

‘રોકાઇ જાવ. પણ આજની રાત તું મને આપી શકીશ.’ એ નંદુ અને સુધુ આજની રાત પહેલાની જેમ એક જ પલંગમાં સૂઇ સુખ દુ:ખની વાતો કરી શકશે.’ ‘સોરી ! સુધા મારી જિંદગીની તમામ રાતો મેં કોઇને નામ ગીરવી મૂકી દીધી છે.’ ‘તો બસ. હવે એક મારી વાત સાંભળ. તું મારી સાથે અત્યારે ઇન્દોર ચાલી શકીશ ?’


‘એ બદલ પણ સોરી ! હું આ ઓઝલની અણિયાળી વાડ વીંધીને ક્યારેય નહી નીકળી શકું. પણ એટલી ખાતરી આપું છું કે તને મન થાય ત્યારે નિ:સંકોચ આવતી રહેજે. તારી નંદુ હંમેશા તારો ઇન્તઝાર કરી રહેશે..’ સુધા તેને થપથપાવીને ઉભી થઇ. નંદિની તેને મુખ્ય ખંડ સુધી મૂકવા આવી. અચાનક પીંજરામાં રહેલી મેના ટહુકી ઉઠી. સુધા એ સોનાના પીંજરને તાકી રહી. મેનાની જગ્યાએ તેને તો બસ…નંદિની જ દેખાતી હતી!!!!

લેખક : યોગેશ પંડ્યા

આપણી માતૃભાષા 21મી સદીમાં પણ જીવંત રહે અને નવી પેઢીને એનો લાભ મળે એ માટે અમે રોજ નવી સ્ટોરી, રસપ્રદ લેખો, ઉપયોગી માહિતી, લાઈફ ઇઝી ટિપ્સ, નવી નવી વાનગીઓની વણઝાર તમારા ફેસબુકમાં લાવવા કટિબદ્ધ છીએ !
– તમારો જેંતીલાલ